|
Kleurenoverzicht
zoals gebruikt door Edward Norgate in zijn "Miniatura or the Art of Limning" (1627-28, herzien in 1648) Translation into English of this page by Google (If the translation into English of this page is not completed then go back to the Dutch page and click the translation link again.)
(Uitgave uit 1919, bewerkt door Martin Hardie. PDF-bestand is ook te downloaden.) Reconstructie, op ware grootte, van de Pocketbox (het zakdoosje) zoals door Edward Norgate beschreven in zijn "Miniatura or the Art of Limning". |
Met vragen over of aanvullingen op de informatie op deze pagina kunt u contact opnemen met de auteur per email:
Edward Norgate (1580/81-1650)
Reconstructie van de pocket box van Edward Norgate
Bijgaande afbeeldingen tonen een reconstructie van het zakdoosje zoals door Edward Norgate beschreven in zijn "Miniatura or the Art of Limning".
De (buiten)afmetingen zijn overeenkomstig het origineel 6 x 3 x 2 inch. De scharniertjes van de deksel en het slotje voor de deksel (dat zijdelings opengaat om de deksel vrij te laten) zijn een eigen toevoeging. Halverwege steekt een stukje metaaldraad omhoog. Op dit stukje metaaldraad zitten korte, verlopende, stukjes hout gestoken. Deze stukjes hout zijn hiertoe halverwege doorboord. De houtjes dienen om de aanschuifpenseeltjes (schachten van ganzenveren met daarin haarbundels of een houtsnipveertje) te bevestigen tijdens het vervoer. De penseelpunten kunnen op deze wijze niet beschadigen. Het uitgeklapte deksel dient als werkblad. Om het deksel is dun groen lint gewikkeld dat aan de binnenzijde van het deksel dient om een perkamenten kaart (formaat speelkaart) tussen te schuiven. Op deze kaart kan worden geschilderd. In het kistje kunnen tevens (mossel)schelpen worden opgeborgen die als napjes dienen voor verschillende pigmenten en kleurstoffen. Deze pigmenten en kleurstoffen zijn tevoren met aquarelvloeistof of arabische gom vermengd. De mosselschelpen worden per laag op hun plaats gehouden door stukjes doek die de binnenmaat van het kistje hebben. Een iets grotere witte schelp kan als palet dienen. Ook kunnen er langere stelen in het doosje worden opgeborgen om de aanschuifpenseeltjes op te steken.
Op de foto rechts is te zien hoe de schachten op de aanschuifhoutjes zijn bevestigd, die op hun beurt op een metalen pin zijn gestoken. Links is de schacht van een ganzenveer (bij Norgate een zwanenveer) te zien, afgesloten met stopje (geheel ongeveer 6,6 cm lang). Dit soort "buisjes" dienden voor het bewaren en doseren (door tikken met de wijsvinger of schrapen met de nagel van de wijsvinger op de schacht) van gompoeder en witte poedersuiker. Deze middelen dienden om de pigmenten/ kleurstoffen samen met wat helder water te binden. De aangemaakte verf werd, ingedroogd, in mosselschelpen bewaard (vgl. de later ontwikkelde aquarelverfblokjes). Tevens zijn onderaan een drietal blankhouten penseelhouders te zien waarop de penseelschachten konden worden geplaatst. Desgewenst kan er ook met de penselen op de aanschuifhoutjes worden gewerkt.
Verfkistje met de aquarelverfkleuren zoals die door Norgate zijn beschreven in 1627.
Dit kistje toont een interpretatie van aquarelverfkleuren zoals die later, in de 18e eeuw, in kistjes kunnen worden aangetroffen.
Alle kleurblokjes, incl. de kleurproefjes (washes zie hieronder), zijn vervaardigd op basis van de destijds, in 1627, in gebruik zijnde grondstoffen.
Sommige pigmenten zijn zeer giftig. Vandaar dat oude aquarelverfkistjes meestal een slotje bezitten.
N.B. In de tijd van Norgate werden er, voorzover mij bekend, nog geen blokjes aquarelverf gemaakt.
Wel werden met gom aangemaakte hoeveelheden pigment, na indroging als aquarelverf bewaard in napjes (mosselschelpen en andere soorten schelpen).
Pigmentpoeder werd in papieren envelopjes bewaard. Zie voor meer informatie de webpagina over tekenen en schilderen in de 17e eeuw. (Bloemaert), elders op deze website.
De eerste commerciële aquarelverfblokjes werden door de Engelsen William enThomas Reeves gemaakt in 1782 (advertentie in de Morning Herald of December 31st., 1782).
Andere titels van publicaties in relatie tot de vroegste aquarelverfblokjes:
- 1676: first published as "The Art of Painting". 1701 (third edition) and 1705 (fourth edition) John Smith C M : (CM=ColourMan?) The art of painting in Oil wherein is included etc etc........ To which is added, The whole Art and Mystery of Colouring Maps, and other Prints, with Water Colours (Chapt. XXI)
- The Art of drawing and painting in water-colours, by J. Smith ; London, 1730
- Boyle, Robert, The art of drawing and painting in water-colours : whereby a stranger to those arts may be immediately render'd capable of delineating any view or prospect with the utmost exactness ... With instructions for making transparent colours of every sort; partly from some curious personages in Holland, France, and Italy; but chiefly from a manuscript of the great Mr. Boyle ..., 1732
- The art of'drawing and painting in water colours; wherein the principles of drawing are laid down after a natural and easy manner. 7th edit. London, 1763—-1791.
Monsters van waterverven die o.a. bij het schilderen van miniaturen in de 17e eeuw in Engeland werden gebruikt (Washes of 17th century Water Colours as described by Edward Norgate) . Klik op afbeelding voor groter formaat.
Op bovenstaande kleurenkaart zijn kleurmonsters (litmus=lakmoesblauw dient nog te worden toegevoegd) te zien van pigmenten/ kleurstoffen zoals die in het boek van Edward Norgate worden beschreven. Tevens zijn een drietal velletjes perkament van 3 1/2 x 2 1/2 inch (ongeveer 9 x 6,5 cm. vgl. speelkaartformaat) afgebeeld. Op deze velletjes werden vroeger (na preparatie) miniatuurportretten geschilderd.
Alle proefjes zijn zoveel mogelijk met zelfbereide verf// kleurstof uitgevoerd door Jaap den Hollander.
In "Miniatura or the Art of Limning" (1627-28, herzien in 1648) van Edward Norgate (1580/81-1650) staan de volgende kleuren vermeld :
Blacke: Cheristone black, Ivory, Lampblack
Blew: Blue Bise, Indico, Smalt, Ultramarine, Litmus
Browne: Earth of Cologne, Seacole, Spaltam, Umber, Brown Oker
Greene: Verditer, Bleu Verditer, Green Bise, Pink, Sap Green, Cedar Greene, Verdi Terra
Red: Indian Lake, Red Lead, Vermilion, Red Oker
White: Ceruse, White Lead
Yellow: Masticot, Yellow Oker, English Oker, Bury Oker.
(de in grijs aangegeven vermeldingen zijn facultatief)
Zwarte pigmenten/ kleurstoffen:
Bruine pigmenten:
- Keulse aarde (tegenwoordig alleen nog als Kasselse aarde te koop. Is donkerder dan Van Dijkbruin. Komt ook overeen met Spaans Bruin)
- Steenkoolbruin (gemalen steenkoolgruis)
Asfalt of Spaltam (dit bruine pigment kan worden verkregen a. uit gestolde pek aan de bovenzijde van oude platte 4,5 volt batterijen of b. uit asfalt dat zich tussen steenklontjes aan de rand van asfaltwegen bevindt, of c. uit harde brokjes mastiek (Peksoort die vroeger bij het afdichten van platte daken werd gebruikt). In de tijd van Norgate werd pek waarschijnlijk bij een scheepswerf gehaald).
Verpulver de grondstof in een porseleinen vijzel. Wrijf het verkregen poeder samen met wat aquarelvloeistof op een glazen plaat tot aquarelverf. Het wrijven van het pigment is wel erg tijdrovend door de vezelige resp. zandige structuur van de grondstof. Door het aanwezige zand(?) bij b. en c. is de kleur van beide laatste kleuren dekkend grijsbruin in tegenstelling tot a. waarvan de kleur transparant bruin is.
Bistre komt in sommige lijsten van Norgate ook voor. Schraap wat aanslag van een gietijzeren plaat achter in een open haard (die met hout is gestookt). Vermeng het schraapsel met wat gedestilleerd water, kook het mengsel op en kook het daarna wat in. Giet de vochtmassa (net voldoende voor een klein potje inkt) af en gebruik die als bistre-inkt (voeg een conserveringsmiddel toe - bijv. natriumbenzoaat - want deze inkt schimmelt anders snel). Meng de vaste massa, die licht teerhoudend is, met de vloeistof om aquarelverf te maken en wrijf daarna het mengsel op een glazen plaat met een glazen loper tot een glanzende gelei. Deze massa is dan, na enig indrogen, klaar om als aquarelverf te gebruiken of om er een aquarelblokje van te maken.
- Gebrande Omber (kant en klaar te koop in poedervorm. Ook wel Oker de Rouse genoemd bij Norgate)
- Bruine Oker (echte lichtbruine okerpoeder verhitten in metalen blikje boven gasvlam totdat de kleur donkerbruin is. Ook wel Nottingham Colour genoemd)
Groene pigmenten/ kleurstoffen:
- Green bice (de groene delen van een azurietsteen)
- Malachiet (stukje groen malachiet verpulveren in vijzel en het poeder met wat gedestileerd water tot pigment fijnwrijven met glazen loper op dikke glasplaat)
Na vergruizing van ruw malachiet: a. droog en b. nat malen van gruis in de vijzel, c. fijnwrijven op de glasplaat en laten drogen en d. het wrijven van droog pigmentpoeder met aquarelvloeistof voor verfblokje in aluminium kuipje.
Rode pigmenten:
- Pink Een manier om klassieke gele kleurstof te maken uit de (gele) Verfbrem of Genista Tinctoria (zie ook "Miniatura or the Art of Limning" van Edward Norgate). Verzamel de toppen van de bloeiende brem door ze af te knippen. Ontdoe de takjes van de bloemen en knoppen. Voor één kleurblokje is ongeveer 6 gram aan pluksel (vers of gedroogd) nodig. Vul een steelpannetje voor de helft met schoon water en breng dat aan de kook. Doe dan het pluksel erin en laat het mengsel een half uur koken. Roer en kneus het pluksel met een houten lepel totdat de kleurstof vrijkomt. Zet het vuur uit als het water kleurt. Laat het mengsel enkele minuten afkoelen. Giet het vocht af door een zeef in een kom. Pers daarna zoveel mogelijk vocht uit de pulp en vang ook dat vocht op in de kom. Giet de opgevangen gele vloeistof over in de schone steelpan en kook de vloeistof in totdat er ongeveer een eierdopje over blijft. De kleur verandert tijdens het inkoken van geel naar oranje-bruin. Giet de ingedikte kleurstof op het vlakke middendeel van een wit bord, zet het bord in de oven op 90% of in de zon buiten en laat de geel-oranje kleurstof indrogen. Schraap de bijna harde (kleverige) massa met een mes van het bord en vorm een klontje kleurstof (in een aluminium bakje - zie aquarelverfblokjes maken, eerder op deze pagina). Er kan een verfblokje van ongeveer 2 gram worden gemaakt dat er uiterlijk bruingroen uitziet en na aanraking met een vochtige aquarelpenseel een gele kleur afgeeft. Deze activiteit is door mij uitgevoerd in Zuid-Frankrijk in de eerste helft van juni 2010. De kleurtest is afgenomen van een verfblokje waar geen aluinoplossing aan is toegevoegd.
- Sapgroen (zie elders op deze pagina)
- Cedergroen (verpulverd gruis van kopersilicaatsteen)
- Groene Aarde (kant en klaar te koop in poedervorm)
Gele pigmenten:
- Indian Lake. Lac dye gemaakt van de uitscheiding van de Coccus Lactus uit India. Opgelost in water verandert het rode poeder in een donker warm rood. Om er waterverf van te maken dient er behalve gedestileerd water ook wat poedersuiker bij gedaan te worden voor een betere hechting. De kleur van Indian Lake als waterverf lijkt op het rood dat met behulp van Cochenille luizen* is te maken, maar is wat donkerder).
- Rode menie* (GIFTIG poeder!!! Eind zeventiger jaren nog te koop bij verfzaken om het o.a. toe te voegen aan uit te zaaien graszaad om vogels te weerhouden het zaad op te pikken. Tegenwoordig niet meer vrij in de handel)
- Vermiljoen (echt vermiljoen komt tegenwoordig vaak uit China (Cinnaber* GIFTIG!!)). Kunstmatig vermiljoenpigment (in Europa al gemaakt vanaf de 8e eeuw) is in 1907 vervangen door cadmiumrood pigment. De kleur rood van vermilioen neigt wat naar het oranje.
- Rode oker (echte gele oker kort verhitten in blikje boven gasvlam totdat rode verkleuring optreedt)
Witte pigmenten:
- Masticot* (Lood-tin geel, Gele menie , GIFTIG!!! poeder, niet meer vrij in de handel)
- Gele oker (kant en klaar te koop)
- Engelse oker (gelijk aan ruwe Sienna of Sienna naturel, kant en klaar te koop)
- Bury Oker (lichtgele -bleke- oker , m.i. kalkhoudende gele oker. Onlangs nog een hele emmer bij tuincentrum gehaald - in brokken, uit de Ardennen - als grondbijvoeging voor olijfbomen e.d.)
Zie ook: http://nl.wikipedia.org/wiki/Tabel_van_pigmenten
- Ceruse* (mengsel van loodwitpoeder, GIFTIG!!!! en krijtpoeder)
- Loodwit* (GIFTIG!!!!!)
- De witte pigmenten kan men tegenwoordig beter vervangen door gemengd wit (zinkwit + titaanwit) resp. titaanwit.
Om de pigmenten te kunnen gebruiken dient natuurlijk wel een bindmiddel te worden toegevoegd (zie aquarelvloeistof - hoger op deze pagina - of kleurloze Arabische gom)
N.B. Daar waar een * is aangegeven zijn de pigmenten voor beroepskunstenaars - onder speciale voorwaarden - te koop bij Fa. Kremer in Duitsland (http://kremer-pigmente.de/nl)
Zie voor de overige pigmenten Verfmolen de Kat in Nederland (http://www.verfmolendekat.com/verkoopadressen/)
Gamboge. Door een bruinkleurig blokje echte Gamboge te bevochtigen met water wordt de gom op die plek geel gekleurd en kan er op papier een gele kleur worden geplaatst die niet als bruin opdroogt. Deze kleur kan als mengkleur met meerdere kleuren worden gecombineerd. De lichtechtheid van echte Gamboge is beperkt.
Zelf maken van aquarelverfblokjes
Maak in een glazen jampot (450 gr.) een mengsel (aquarelverfvloeistof of waterverfmedium) aan dat de volgende ingrediënten bevat:
- 200 ml. gedestileerd water
- 25 gr. arabische gom in poedervorm (bindmiddel)
- 1/4 tot een 1/2 eetlepel vloeibare accaciahoning (voor conservering en pasteusiteit)
- 1/4 theelepel vloeibare ossengal (om oppervlaktespanning te verbeteren)
- 1/4 theelepel natriumbenzoaat (conserveringsmiddel)
- 1/4 theelepel glycerine (gelijkmatige vochtverdeler)
- 1 druppel kruidnagelolie (geurcompensatie voor ossengal)
- 2 gr. tragantgom in poedervorm (verdikkingsmiddel)
Vul de jampot met het gedestileerde water en voeg al roerend het gompoeder in kleine hoeveelheden toe. Voeg daarna de overige ingrediënten toe en roer alles goed door elkaar. Wacht daarna een nacht en de opgeloste tragantgom is als een laag van ongeveer twee centimeter zichtbaar bovenin het mengsel. Bewaar het mengsel voor alle zekerheid, in de pot met gesloten deksel, in de koelkast.
Het aanwrijven en modelleren van een blokje aquarelverf Chinees wit (zinkwit pigment, krijtpoeder en bindmiddel).
Het maken van een gietvorm voor een verfblokje.
Zaag met een figuurzaag een rechthoekige opening uit een plankje van ongeveer 1 cm. dik. Maak een iets hoger blokje dat, na daarop aanbrengen en omvouwen van een stukje aluminiumfolie (glimmende folie zijde tegen het blokje), precies in de opening past. De meest gladde zijde van het aluminiumfolie bevindt zich aan de binnenzijde van het kuipje (Fr.: godet, Eng.: pan) om het verfblokje na droging gemakkelijk te laten "lossen". Sla de opstaande folie kanten voorzichtig terug op het plankje, til het houten blokje op en het bakje/ kuipje is klaar om te vullen (zie plankje linksonder op foto nr. 1, houten blokje is bovenaan te zien).
Kies een pigment. Wrijf dat met wat gedestileerd water op een glazen plaat met een glazen loper tot een stevige pasta. Voor een blokje gebruikte ik maximaal 12 gr. pigmentpoeder, afhankelijk van het gekozen pigment. Wacht tot de massa is ingedroogd tot dikke pasta. Roer de aangemaakte aquarelverfvloeistof goed door elkaar en voeg daarvan enkele theelepels toe aan de pasta. Meng het geheel al wrijvend met de glazen loper door elkaar.
Vul daarna een aluminiumfolie bakje met behulp van een paletmesje met de pigmentmassa en laat het blokje geleidelijk drogen. Denk eraan dat verfblokjes tijdens het drogen, afhankelijk van het pigment, nog behoorlijk kunnen krimpen.
Zelf maken van klassiek sapgroen pigment (niet lichtecht in vol zonlicht)
Pluk op een droge dag in de maand september de rijpe, blauwpaarse, bessen van de wegedoorn (Rhamnus cathartica) en verzamel deze bessen in een glazen jampot van ongeveer 450 cc.. De dikste bessen zitten aan de takken van wegedoornbomen. Kneus thuis de bessen in de jampot en giet het wegedoornbessensap (door een oude nylonkous als zeef) over in een tweede pot. Het sap heeft een geelgroen-violette kleur afkomstig van de inhoud van de bessen en de gekneusde schillen. Uit één volle jampot is ongeveer een derde hoeveelheid sap (150 cc.) door keuzing te verkrijgen. Het opgevangen sap mag geen pitten en schillen bevatten. Bewaar de afgesloten pot met sap in de koelkast en wacht een mooie warme zonnige windstille najaarsdag af.
Neem, als het zover is, enkele schone dikke glasplaten en giet het suikerachtige, plakkerige sap er op uit. Druppel wat aluinwater (50 gram aluinpoeder opgelost in 1 liter gedestileerd water) op het plakkerige sap en roer het mengsel op de glasplaat goed door elkaar met een stevig stukje glad karton van bijv. een melkpak. Door vermenging van wat aluinwater met het wegedoornbessensap krijgt het sap een lichtgroene grasachtige kleur. Het mengsel laat bij aanraking met de vingers op de huid een heldere felgele kleur achter die niet direct weggewassen kan worden met water door de reactie van aluin op de huid. Aluin fungeert als drager van de kleurstof. Gebruik geen paletmes bij het mengen want dat beinvloed door oxydatie (roestvorming) de kleur van het sapgroene vochtmengsel.
Zorg dat er een dunne film op de glasplaat zit en laat deze film in de zon drogen. Na een uur is de laag gestold/ 'droog' en kan deze met behulp van een scheermesje (geklemd in een stukje dubbelgevouwen karton) van de glasplaat worden geschraapt. Bewaar de zo verzamelde kleverige massa in een potje. De sapgroene kleurstof is nu klaar voor gebruik. Bevochtig het klontje met een aquarelpenseel en veeg wat van de opgeloste 'verf' op papier. Deze lichte groen-gele kleur wordt ook wel 'Dutch Pink' genoemd.
Deze groen-gele transparante aquarelverf is gomachtig van karakter. Laat de inhoud van het potje geopend aan de lucht 'drogen'. Aluin dient ook om schimmelvorming tegen te gaan.
Een week later heb ik met een donkerpaarse hoeveelheid van het sap (waaraan meer aluinwater dan bij de vorige proef was toegevoegd) nog een 'droogsessie' op glasplaat gedaan. Dit paarse sap leverde, na indroging en afschrapen, een diep paarsrood kristallijn poeder op. Bij gebruik als aquarelverf leverde dit poeder na contact met water een intense donkergroene kleur op. Zie de kleurstaal hieronder. Na vermenging van het poeder met enkele druppels gedestileerd water en indrogen van het mengsel in een aluminium bakje tot een blokje bleek een streek met een vochtige penseel erover en dosering van de verf op wit papier eerst een bruine transparante kleur op te leveren die pas na oxidatie aan de lucht in helder donkergroen overging. Tevoren aanbrengen van de sapgroene verf op een wit palet/ schoteltje om de juiste kleur te bepalen is dus noodzakelijk alvorens de verf op papier aan te brengen.
N.B. Giftigheid: Vanwege de sterk laxerende werking van het sap van de wegedoornbessen is inwendig gebruik gevaarlijk.
Kistje met aardpigmenten in ruwe vorm (vlnr. : hard hematiethoudend donker roodbruin gesteente uit de VAR (Frankrijk), steenkool uit Tsjechië, poeder van roodbruine potscherven in bewerkte vorm (torentjesrood), leisteen uit Belgische Ardennen, grijsgroene versteende rivierklei uit de l'Herault, Champagnekrijt uit Noord-Frankrijk, uitgewassen oranjerode kleislib in bladvorm uit Lot-et-Garonne (gedroogde 'terre rouge'), hematietsteentjes uit dezelfde aarde, zeer bleke lichtgele oker uit Sicilië (vgl. Napels Geel), gele okerbrokken uit Moutiers en Puisaye, rode bolus (Fa. de Kat, Zaandam) , hematiethoudende violetbruine stenen uit Moutiers en Puisaye (vgl. dodekop).
Oude potmolen (19e/ 20e eeuw) voor handbediening. De molen stond in de maand december 2017 opgesteld in de etalage van de Firma Swaak in Utrecht. Aan de straatzijde was een tuit zichtbaar waar olieverf uit komt die opgevangen kan worden voor verdere verwerking..
Zie bijgaande link voor meer informatie.
Pigmentenverzameling
In deze kast wordt een pigmentenverzameling bewaard. In allerlei glazen jam- en augurkenpotten met schroefdeksel en glazen stopflessen met een brede hals worden zowel kleurstoffen en mineralen als kleimonsters, galnoten, Iers mos en roet uit de open haard e.d. bewaard. De collectie omvat naast pigmenten in poedervorm ook klei en mineralen in ruwe vorm. Die zijn in de loop van vele jaren verzameld tijdens reizen door heel Europa en dienen om zelf krijtstiften, aquarelverf, inkt en olieverf te kunnen maken. De stopflessen zijn in de loop van een jaar of vier verzameld door losse aankopen. Vandaar de nogal wisselende formaten.
Lapis Lazuli als grondstof voor blauw pigment
Hieronder zijn enkele afbeeldingen te zien van pogingen om van lapis lazuli steentjes blauw pigmentpoeder te maken.
Mijn eerste poging om blauw pigmentpoeder te maken door verpulvering van een stukje lapis lazuli in een wit-porseleinen vijzel.
Links poeder als resultaat van verpulvering van een stukje lapis lazuli zonder verhitting en rechts poeder als resultaat van verpulvering van een stukje lapis lazuli na één keer verhitten (gloeien) en direct daarna blussen in koud water. Per hoopje is een afzonderlijk stukje lapis lazuli gebruikt van een kwaliteit vergelijkbaar met het stukje lapis lazuli in het centrum.
Hierboven zijn resultaten te zien van mijn tweede poging.
Van links naar rechts:
a. stukjes lapis lazuli identiek aan die zijn gebruikt voor de hierna volgende testjes,
b. flesje met grijsblauw poeder als resultaat van verpulvering van een brokje lapis lazuli zonder dat te voren in een gasvlam te verhitten,
c. en d. poeder ontstaan door verpulvering van éénmalig gegloeide (roodgloeidend gemaakt in een gasvlam) brokjes lapis lazuli.
e. en f. poeder ontstaan door verpulvering van herhaald gegloeide brokjes lapis lazuli (de toonwaarde is al wat donkerder),
g. flesje met 'kunstmatig' ultramarijn pigment.
De helder blauwe kleur van het kunstmatige ultramarijn pigment is nog niet bereikt. Toch kunnen met de beschikbare blauwe tinten wel verschillende blauwe partijen in een aquarel-, tempera- of olieverfschildering worden aangebracht.
(30 november 2009)
8 September 2011.
Afwegen en afrekenen bij Zecchi in Florence van 10 gram Afgaans Lapis Lazuli pigment 1e kwaliteit
((AZZURRO OLTREMARINO) - BLU DI LAPISLAZZULI AFGANO -extra- prima scelta)
in plastic potje (links) voor Euro 54, -- (in de winkel in 2011).
In 2016 kost deze kwaliteit in de winkel Euro 58,-- per 10 gram.
Vervolg zelf Lapis Lazuli maken (september 2011)
De helderheid van de blokjes bepaalt de kleurintensiteit van het pigment. Die kan vaak behoorlijk verschillen. Daarom bewaar ik van elk steentje het poeder apart. Per onderdeel en oppervlak in een schildering kan dan een bijpassende keuze worden gemaakt.
Toelichting op de voorwerpen die op bijgaande foto te zien zijn vlnr./ van boven naar beneden:
A. Twee ruwe stenen lapis lazuli en een gepolijst stuk van prima kwaliteit in kristallen glazen (zout)vaatje
B. Vuurpincet met daarin een klein stukje lapislazuli en een branderkop van een propaangastank (niet meer in de handel, er zijn echter andere prima sets voor doehetzelvers)
C. Stukjes lapis lazuli afval (niet dikker dan 1 cm) die ik heel toevallig op een weekmarkt in Nederland tegenkwam in het najaar van 2009. Naast veel 'vervuilde' stukjes waren er ook redelijk wat helder blauwe stukjes bij. Waarschijnlijk afkomstig van een sieradenatelier.
D. Middenboven is een glazen flesje met daarin kunstmatig vervaardigd ultramarijn-pigment. Daaronder zit in het grote stopflesje 10 gram 1e kwaliteit natuurlijk ultramarijn pigmentpoeder van Afgaanse Lapis Lazuli (aangeschaft bij Zecchi in Florence).
Verder zit in de rij flesjes daarnaast het door mij zelf gemaakte ultramarijn-pigment (in aflopende helderheid). Helemaal rechts bevat het flesje grauw, grijsblauw poeder van een stukje verpulverde lapissteen zonder uitgloeien.
Nu ik beschik over het Lapis Lazuli-pigmentpoeder van Zecchi is het mogelijk de kleurintensiteit te ijken. Omdat de kleur van kunstmatig ultramarijn donkerder en minder stralend is (partikelgrootte?) weet ik nu waar ik naar dien te streven bij het zelf maken van natuurlijk ultramarijn.
N.B. Op een inventarislijst uit 1704, van notaris Melchior te Haarlem van goederen in het huis van Cornelis Dusart, stond ultramarijn pigment vermeld. Het zat in verschillende doosjes en briefjes (opgevouwen velletjes papier met poeder) : nr. 255 Een doos met 7 doosjes 6 briefjes ultramarijn verscheide soorten.
Literatuurverwijzingen:
Petri de Sancto Audomaro (waarschijnlijk werkzaam tussen 1050 en 1300)
Nederlandse vertaling van het Receptenboek van Petri de Sancto Audomaro: "De Coloribus Faciendis" incl. latijnse brontekst en toelichtingen per recept, in PDF-formaat.
Een technische handleiding uit de 12e/13e eeuw voor miniatuurschilders, ikonenschilders, schilders die met tempera of olieverf op paneel (of doek) werken en schilders die muurschilderingen maken.
- Herlaad de PDF-pagina als de beginpagina van het PDF-bestand niet direkt zichtbaar is. -
Zie ook: http://nl.wikipedia.org/wiki/Wegedoorn.
Twee artikelen op internet over sapgroen ('Dutch Pink'), getiteld: 'When Pink was a Yellow Color' http://www.naturalpigments.com/art-supply-education/pink-was-yellow-paint en '17th Century Palettes: Stil de grain' http://www.naturalpigments.com/art-supply-education/historical-pigment-sil-grain
De volgende links naar "Dutch Pink" zijn door de auteur van deze pagina toegevoegd:
- Roger de Piles. Oeuvres diverses de M. de Piles. Tome troisieme. Les Elémens de Peinture pratique, 1767. Raadpleeg dit boek bij Google.
- Robert Dossie. The Handmaid to the Arts, 1785 pp. 94-96 Raadpleeg dit boek bij Google (zoekterm: dutch pink).
- Pierre François Tingry. The Painter and Varnisher’s Guide: Or, A Treatise, Both in Theory and Practice, on the Art of Making and Applying Varnishes, on the Different Kinds of Painting; and on the Method of Preparing Colours Both Simple and Compound. Printed for G. Kearsley, J. Taylor, 1804. pp. 363–367. Raadpleeg dit boek bij Google (zoekterm: dutch pink).
- George Field. Chromatography, or a Treatise on Colours and Pigments, and of their Powers in Painting, London, 1841. Raadpleeg dit boek bij Google (zoekterm: dutch pink).
- By an American Artist (Osborn, L.). Handbook of young artist's and amateurs in oil painting: A compilation of information selected from Bouvier, Merimée, De Montabert, and others. New York: Willey and Putnam. 1845. pp. 15, 52, 56, 270–271. Raadpleeg boek online (zoekterm: stil de grain).
- Josef Bersch. The Manufacture of Mineral and Lake Pigments: Containing Directions for the Manufacture of All Artificial Artists' and Painters' Colours, Enamel Colours, Soot and Metallic Pigments. Translated by Arthur Columbine Wright. London: Scott, Greenwood, 1901. pp. 348-349. Raadpleeg dit boek bij Google (zoekterm: dutch pink).
- Frederick Maire. Modern Pigments and Their Vehicles: Their Properties and Uses Considered Mainly from the Practical Side, and how to Make Tints from Them. J. Wiley & Sons, 1907. pp. 90-92. Raadpleeg dit boek online (zoekterm: dutch pink).
Catalogue: Couleurs Fines et Matériel pour la peinture a l'huile, Lefranc et Cie, Paris 1905, 247 pp., met vele zwart-wit en kleuren illustraties en omslag in kleur
Catalogue: Couleurs Fines et Matériel d'Artistes, Bourgeois Ainé, Paris 1925, 340 pp., met vele zwart-wit illustraties
Als bron over pigmenten en aquarelverf-kleurstalen heeft o.a. gediend:
J. Scott Taylor M.A., A descriptive handbook of modern water-colour pigments, Winsor & Newton, London 1887, twenty-third thousand (before or in 1931, 2 sh), One shilling books no. 43, 70 pp., 6 hand-coloured plates and a small W&N catalogue.